De voorstanders van de QR-code hebben nooit veel kwaad gezien in een maatregel die mensen uitsluit, al is het tijdelijk. Maar wat is tijdelijk? Brussel en Big Tech werken aan identificatie met je smartphone en de QR-code heeft daar een paar flinke obstakels voor weggenomen.
Nederland is eindelijk open, nu ook voor ongevaccineerden. De relatieve mildheid van omikron heeft minister Ernst Kuipers er uiteindelijk toe gebracht om het coronatoegangsbewijs in te trekken voor de horeca. Principieel gezien lijkt hij er nog steeds weinig problemen mee te hebben. In zijn ogen is niet vaccineren een domme keuze waar de rest van de samenleving weinig rekening mee hoeft te houden. Daarin zit hij op de lijn van een flink aantal overheden om ons heen. In Duitsland, België, Italië en Frankrijk kon je tot op heden weinig zonder coronapas. Sterker nog, in Frankrijk wordt de pas expliciet gebruikt om ongevaccineerden richting vaccinatie te ‘treiteren’, zoals president Emmanuel Macron uitlegde.
Tegelijk is er een enorm maatschappelijk ressentiment gegroeid tegen ‘de code’. De petitie van Mona Keijzer en anderen kreeg al snel honderdduizenden handtekeningen. Het is een ongerechtvaardigde inbreuk van grondrechten, aldus de petitie, en de schade staat niet in verhouding tot eventuele voordelen voor de volksgezondheid.
De eerste experimenten zijn nota bene onder haar eigen neus ontwikkeld, vertelt Keijzer in een telefonisch gesprek. ‘We begonnen in 2020 met Testen voor Toegang, toen ik staatssecretaris voor Economische Zaken was. We wilden het mogelijk maken dat mensen bij elkaar kwamen die negatief getest waren. Later kwamen daar de QR-codes bij. Toen er vaccins kwamen, ontstond in het kabinet het idee: wat als we deze testinformatie nu aanvullen met vaccinatiegegevens? Men dacht dat je met een vaccin steriel zou worden. Zo werkt function creep in de techniek: er komen steeds meer functies bij.’
Vanaf augustus begonnen er geluiden te klinken over 2G, ook bij Keijzer. ‘Zo diep mag een overheid niet ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer van burgers. De lichamelijke integriteit van de mens is voor mij fundamenteel, het is een grondrecht om zelf te mogen beslissen over medische handelingen.’ Toen Keijzer afgelopen najaar in De Telegraaf haar bezwaren tegen de coronapas deelde, werd ze op staande voet door premier Mark Rutte ontslagen.
Intussen bleek dat de QR-code niet voldeed aan het doel. ‘Vaccineren bleek namelijk weinig te doen tegen de besmettelijkheid. Maar toen gebeurde er iets wat we mission creep noemen: het doel veranderde. Eerst moest de code voorkomen dat ongevaccineerden anderen zouden besmetten in openbare gelegenheden. Maar ineens zei het kabinet: de code helpt om ongevaccineerden te behoeden voor besmetting. Gaan we dan ook morgen mensen uit de winkels houden die tabak willen kopen? Gaan we mensen met diabetes thuis houden zodat ze niet te veel suiker eten?’
Een digitaal vaccinatiebewijs is riskant, vindt Keijzer, omdat je makkelijk mensen kunt scheiden. ‘Zo moeten zorgverzekeringen iedereen accepteren. Maar je kunt natuurlijk prima bij de ingang van het kantoor van de keuringsarts een QR-code eisen.’ Het is heel moeilijk om dit soort technologie goed in de hand te houden en bij te sturen. ‘Ons kabinet zei bijvoorbeeld dat de QR-code na een booster geen vervaldatum heeft. Maar de Europese Commissie besloot vervolgens iets anders. We moeten elke paar maanden boosteren om nog te kunnen reizen. Zo komen we aan het infuus van de farmaceutische industrie te liggen.’
Uitsluiting vindt ook plaats tussen landen, waarschuwen gezondheidswetenschappers. Voor de miljoenen mensen die geen vaccin kunnen krijgen, of een vaccin dat niet door de rijke landen wordt erkend, is een vaccinatiepaspoort weer een extra obstakel om mee te mogen doen. Niet voor niets pleitte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) al vroeg tegen vaccinatiepaspoorten.
